بررسی مباحث « خواستگاری » و « نامزدی » در حقوق مدنی ایران


هدف از این نوشتار آشنایی هر چه بیشتر دوستان سایت تبیان با مقررات ، قوانین و مفاهیم حقوقی و قانونی دو مبحث بسیار مهم و اساسی از نهاد ازدواج است.

امید که این اطلاعات از شیوایی و بلاغت لازم و کافی بهره مند باشد وسبب افزایش آگاهی و دانش حقوقی عموم ایرانیان عزیز گردد.

به نظر استاد مطهری : « اینکه در قانون خلقت ، مرد مظهر نیاز و طلب و خواستاری و زن مظهر مطلوبیت و پاسخگویی آفریده شده است ، بهترین ضامن حیثیت و احترام زن و جبران کننده ضعف جسمانی او در مقابل نیرومندی جسمانی مرد است و هم بهترین عامل حفظ تعادل و توازن زندگی مشترک آنهاست. این نوعی امتیاز طبیعی است که به زن داده شده و نوعی تکلیف طبیعی است که به دوش مرد گذاشته شده است. قوانینی که بشر وضع می کند و به عبارت دیگر تدابیر قانونی که به کار می برد، باید این امتیاز را برای زن واین تکلیف را برای مرد حفظ کند. قوانین مبنی بر یکسان بودن زن و مرد از لحاظ وظیفه و ادب خواستاری ، بر زیان زن و منافع و حیثیت و احترام اوست و تعادل را به ظاهر به نفع مرد و در واقع به زیان هر دو به هم می زند. »

از این عبارات ، به خوبی مفهوم و فلسفه موضوع « ضرورت خواستگاری مرد از زن » و نه « خواستگاری زن از مرد » به دست می آید.

به عبارت دیگر ، این خصوصیات ذاتی و فطری نهاده شده در وجود نوع زن ومرد می باشد کهلزوم خواستگاری مردها از زن ها را ایجاب می نماید.

خواستگار به کسی می گویند که مایل به ازدواج با زنی است . پسوند « گار » دلالت بر صفت خواستن دارد ، مانند « پروردگار » که دلالت بر صفت پرورنده دارد. بنا به روایاتی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم ، اگر کسی زنی را برای مال یا جمال او بگیرد، خیری نخواهد دید بلکه باید صفات زن ازجهت نجابت و عفت مورد توجه واقع شود و نیز زن جمیلی که فاقد نسب نجیبی است نباید مورد توجه قرار گیرد.





این روایات ،خصوصیات زنی را که خواستگاری از او مطلوب است تشریح و تبیین می نماید. پس روشن شد که خواستگاری عبارت است از : « پیشنهاد زناشویی از طرف مرد نسبت به زنی که بتواند با او ازدواج نماید. »

اما در صورت خواستگاری مردی از زنی به قصد ازدواج بعدی مرد با آن زن ، و موافقت زن با این موضوع ، عرفاً قرارداد نامزدی تحقق یافته است.

به عبارت دیگر ، از نظر عرف ، نامزدی این است که پسر و دختر ضمن اعلام آمادگی خود برای ایجاد خانواده ، متعهد می شوند که همسر یکدیگر شوند. این عرف و اخلاق است که دو نامزد را مکلف می داند نسبت به پیمان خود استوار بمانند و به دست کردن حلقه نامزدی ، تنها اعلام ساده تصمیم بر ازدواج نیست بلکه نشانه اراده جدی بر حفظ چنین تصمیمی است. نکته مهم اینکه در این باره هیچگاه سندی تنظیم نمی شود.

اما خواستگاری از هر زنی قانونی نمی باشد بلکه مطابق با ماده 1034 قانون مدنی : « هر زنی را که خالی از موانع نکاح باشد می توان خواستگاری نمود. »

سوال این است کهعبارت « خالی از موانع نکاح » یعنی چه ؟

بعضی از زنها برای خواستگاری و بالتبع نامزدی و بعد هم ازدواج ، مانع دارند. چرا که قانون بنا به دلایل منطقی و معقول ، خواستگاری از این دسته زنان را ممنوع اعلام کرده است که از جمله می توان به زنی که در عده طلاق مرد دیگری است ، اشاره نمود. همانطور که می دانید زنان بعد از طلاق از شوهر خود باید مدتی را به عنوان عده طلاق نگه دارند و طی این مدت از ازدواج با مرد دیگری بپرهیزند؛ بنابراین خواستگاری یک مرد از زنی که در عده طلاق است صحیح و قانونی نمی باشد. همینطور است اگر مردی با زنی شوهردار قرار بگذارد که بعد از جدایی زن از همسرش ، نکاح کنند.





نکات بسیار مهم دیگر که قابل طرح و بررسی می باشداین است که آیا نامزدی یا وعده نکاح ایجاد رابطه زناشویی می کند؟ آیا نامزدی یا وعده نکاح الزام آور است ؟

درپاسخ به سوال اول باید گفت: مبحث نامزدی یا وعده نکاح در عقد ازدواج ، همانند موضوع وعده قرارداد یا پیش قرارداد یا قولنامه در سایر قراردادها می باشد. در حقوق ایران تعهد دو نامزد به انعقاد عقد ازدواج در آینده ، نتیجه عقد اصلی یعنی عقد ازدواج را نمی دهد و در عرف حقوقی کشور ما تعهد بر انجام هر قرارداد از جمله قرارداد نامزدی ، متمایز از خود آن قرارداد می باشد . مهمترین نتیجه ای که از این موضوع به دست می آید این است که قرارداد نامزدی ، نامزدها را زن و شوهر نکرده و به همسری هم در نمی آورد، بنابراین رابطه جنسی آنها طی این مدت نامشروع و غیر قانونی است.

اما در بررسیسوال دوم باید گفت : منظور از این سوال اینست که آیا قرارداد نامزدی که توافقی است فیمابین زن و مرد درباره همسری آینده خود ، آنان را به عقد ازدواح پایبند و متعهد می کند؟ و آیا این امکان وجود دارد که در صورت امتناع یکی از نامزدها برای انعقادعقد ازدواج ، نامزد دیگر از طریق دادگاه ، نامزد ممتنع را مجبور به ازدواج نماید؟ طبیعی است که پاسخ به این سوالات ، از دو فرض خارج نیست:

اول – مطابق با ماده 10 قانون مدنی ایران قراردادهای خصوصی افراد ، اگر مخالف صریح قانون و نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد، نافذ است و چون قانون قرارداد نامزدی را باطل ندانسته است و اجرای مفاد این قرارداد با اخلاق حسنه و نظم عمومی اجتماع نیز منافات ندارد ، بنابراین می توان از طریق دادگاه نامزد خودداری کننده از عقد ازدواج را وادار به انعقاد این عقد نمود.

دوم – نامزدی یا وعده ازدواج ، قراردادی مربوط به انعقاد عقد نکاح در آینده است و نه خود عقد نکاح و بدین دلیل که تا آخرین لحظات نیز زن و مرد در گرفتن تصمیم آزاد و مختار باشند ، تعهد آن دو به ازدواج با هم ارزش عقد اصلی ( عقد ازدواج ) را نداشته و از نظر قانون الزامی برای آنان ایجاد نمی کند. بنابراین همانطور که جناب آقای دکتر کاتوزیان ، استاد ممتاز حقوق ایران عنوان فرموده اند : « نه فقط اعلام نامزدی ساده هیچ الزامی [ از نظر قانون ] برای نامزدها به بار نمی آورد، [ بلکه ] تعهد صریح آنان به ازدواج نیز الزام آور نیست.





اصل حاکمیت اراده در باب نکاح ، به خاطر حفظ سلامت خانواده و تامین آزادی کامل نامزدها ، اجرا نمی شود و ماده 10 قانون مدنی نمی تواند مستند الزام متعهد قرار گیرد. »

گفته شد که نامزدی ، قراردادی جایز است و هر یک از نامزدها می تواند آن را برهم زند و طرف دیگر نمی تواند از جهت صرف خودداری نامزد ممتنع از ازدواج ، مطالبه خسارات نماید ؛ با این حال هر گاه یکی از نامزدها ، بدون دلیل موجهی ، قرارداد نامزدی را بر هم بزند باید خسارات ناشی از عملکرد بدون دلیل و مقصرانه خود را جبران نماید زیرا هر چند او به موجب قانون حق برهم زدن قرارداد نامزدی را داشته است لکن نباید از این حق قانونی خود سوء استفاده نموده و با تقصیر آن را به ضرر طرف دیگر بهره برداری نماید.

چرا که به موجب اصل چهل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران : « هیچکس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. »

طبیعی است که مطابق با قواعد عمومی حقوق ایران کسی که مدعی است در اثر بر هم خوردن قرارداد نامزدی ، ضرر و زیانی به او وارد شده ، باید تقصیر نامزد دیگر را اثبات نموده و بعد از اثبات تقصیر ، می تواند مطالبه خسارات وارده به خود را نماید.

به تعبیر استاد فرزانه حقوق ایران : « داوری عرف در این زمینه نقش اساسی دارد. » بدین معنا که تنها هزینه هایی که در حدود متعارف انجام شده و برای برگزاری چنین مراسمی ضروری می باشد ، قابل مطالبه است و نه هزینه هایی که بدون مبنا و منشاء عرفی و یا ضرورت اجتماعی انجام شده باشد. »

در خصوصخسارات و زیان های معنوی که از برهم زدن قرارداد نامزدی به یکی از نامزدها وارد می شود نیز باید گفت :

بدیهی است مطابق با مقررات قانون مسئولیت مدنی و در صورت اثبات ورود خسارات ناشی از برهم خوردن قرارداد نامزدی ، امکان مطالبه خسارات معنوی و روحی نیز وجود دارد لکن به صورت معمول روحیه قضات محترم دادگاه های دادگستری با خسارات معنوی و امکان اخذ این خسارات عجین نبوده و کمتر اتفاق می افتد که در بررسی و اظهار نظر نسبت به چنین پرونده هایی ، آرائی مبنی بر پرداخت مبالغی وجه نقد به عنوان جبران خسارات معنوی صادر گردد.

با این وجود شخصی که حقی دارد ، باید به طور راسخ و مصمم و با استفاده از دانش حقوقی و اطلاعات قانونی نسبت به احقاق حق خود و پیگیری های آن وجهه همت گمارد تا بلکه عدالت را دست یافتنی ببیند. به این امید .





منابع و ماخذ :

1- کاتوزیان ، دکتر ناصر ، دوره مقدماتی حقوق مدنی ( حقوق خانواده ) ؛ انتشارات دادگستر ، تهران ، چاپ اول ، پائیز سال 79

2- مرحوم امامی ، دکتر سید حسن ، حقوق مدنی ، انتشارات کتابفروشی اسلامیه ؛ تهران ، چاپ سیزدهم ، شهریور سال 75 ، جلد چهارم .

3- مرحوم حائری ( شاهباغ ) ، سید علی ، شرح قانون مدنی ؛ انتشارات گنج دانش ، تهران ، چاپ اول با ویرایش جدید ، 1376 ، جلد دوم.

4- استاد شهید مطهری ، مرتضی ، نظام حقوق زن در اسلام ؛ انتشارات صدرا ، تهران ، چاپ بیست و هفتم، تیرماه سال 78


کارشناس بخش حقوقی سایت تیبان
http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=8196



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
بخش مقالات : همسریابی ( زوج یابی و انتخاب همسر ) ، خواستگاری و ازدواج
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
سایت همسریابی و زوج یابی خواستگاری ( پیوند )
Zojyabi = Hamsaryabi = Khastegari = Peyvand
تنها سایت همسر یابی حرفه ای و کاملاً رایگان (بدون دریافت حتی یک ریال حق عضویت)
دارای پیشرفته ترین سیستم جستجو و انتخاب همسر ایده آل
مبتکر طرح خواستگاری و ازدواج الکتروسنتی همراه با جستجوی تفاهم محور
منطبق بر موازین شرع و عرف و قوانین جمهوری اسلامی ایران
زمینه ساز گسترش دایره انتخاب همسر در محیطی پاک و سالم و با حفظ کرامت و حریم خصوصی افراد
کمک به شناخت آگاهانه و انتخاب عاقلانه همسر هم کفو و متناسب و پایه ریزی عشق ماندگار و پیوند پایدار ‌با الگوی خواستگاری و ازدواج الکتروسنتی و جستجوی تفاهم محور سایت خواستگاری ( پیوند )
همراه با تقدیم هدایای ارزنده به زوج های جوان و ازدواج های موفق
وابسته به موسسه پیوند پایدار ایرانیانPPII
www . Peyvand . com
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
بخش مقالات : همسر یابی ( زوج یابی و انتخاب همسر ) ، خواستگاری و ازدواج
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»